Hướng dẫn thực hành vệ sinh tay trong các cơ sở khám bệnh, chữa bệnh.

Nhiễm khuẩn bệnh viện (NKBV) hay còn gọi là nhiễm khuẩn liên quan tới chăm
sóc y tế (Healthcare Associated Infection – HAI) đang là vấn đề y tế toàn cầu do làm tăng
tỷ lệ mắc bệnh, tỷ lệ tử vong, kéo dài ngày nằm viện và tăng chi phí điều trị. NKBV
thường do các chủng vi khuẩn đa kháng thuốc gây bệnh như: Tụ cầu vàng kháng
methicilin, cầu khuẩn đường ruột kháng vancomycin, trực khuẩn gram âm sinh men -
lactamase phổ rộng.
Kiểm soát nhiễm khuẩn (KSNK) là việc áp dụng đồng bộ các biện pháp nhằm
ngăn ngừa sự lan truyền các tác nhân gây nhiễm khuẩn trong thực hành khám bệnh,
chữa bệnh (KBCB), là nội dung quan trọng nhằm nâng cao chất lượng chăm sóc người
bệnh (NB) tại các cơ sở KBCB. Trong các biện pháp KSNK, vệ sinh tay (VST) từ lâu
luôn được coi là biện pháp đơn giản và hiệu quả nhất, không chỉ trong chăm sóc NB mà
ngay cả ở cộng đồng khi đang phải đối mặt với nhiều bệnh dịch nguy hiểm xảy ra trên
diện rộng như dịch tả, cúm A (H5N1, H1N1), v.v.
Hướng dẫn này nhằm cung cấp các bằng chứng khoa học liên quan tới lây truyền
tác nhân gây bệnh qua bàn tay và hiệu quả của VST trong phòng ngừa nhiễm khuẩn
cũng như những quy định cơ bản về thực hành VST để thống nhất áp dụng ở mọi nhân
viên y tế (NVYT), mọi NB, người nhà NB trong các cơ sở KBCB, qua đó góp phần
làm giảm NKBV

Những bằng chứng khoa học liên quan tới thực hành vệ sinh tay

1. Phổ vi khuẩn trên bàn tay

• Năm 1938, Price P.B chia vi khuẩn trên da bàn tay làm 2 nhóm: Vi khuẩn vãng
  lai và vi khuẩn định cư.
• Vi khuẩn định cư: Gồm các cầu khuẩn gram (+): S. epidermidis,
  S. aurers, S. hominis, v.v. và các vi khuẩn gram (-): Acinetobacter, Enterobacter…
  Các vi khuẩn gram (-) thường chiếm tỷ lệ cao ở tay NVYT thuộc đơn vị hồi sức cấp
  cứu, đặc biệt ở những người VST dưới 8 lần/ngày. Phổ vi khuẩn định cư thường cư
  trú ở lớp sâu của biểu bì da. VST thường quy không loại bỏ được các vi khuẩn này
  khỏi bàn tay nhưng VST thường xuyên có thể làm giảm mức độ định cư của vi khuẩn
  trên tay. Để loại bỏ các vi khuẩn này trên da tay trong VST ngoại khoa, các thành viên
  kíp phẫu thuật cần VST bằng dung dịch VST chứa cồn hoặc dung dịch xà phòng chứa
  chlorhexidine 4% trong thời gian tối thiểu 3 phút.
• Vi khuẩn vãng lai: Loại vi khuẩn này gồm các vi khuẩn trên da NB hoặc trên các
  bề mặt môi trường bệnh viện (chăn, ga giường, dụng cụ phương tiện phục vụ NB) và làm
  ô nhiễm bàn tay trong quá trình chăm sóc và điều trị. Mức độ ô nhiễm bàn tay phụ thuộc
  vào loại thao tác sạch/bẩn, thời gian thực hiện thao tác và tần suất VST của NVYT.
• Phổ vi khuẩn vãng lai là thủ phạm chính gây NKBV, tuy nhiên phổ vi khuẩn
  này có thể loại bỏ dễ dàng bằng VST thường quy (rửa tay với nước và xà phòng
  thường hoặc chà tay bằng dung dịch VST chứa cồn trong thời gian 20 giây-30 giây).
  Do vậy, VST trước và sau tiếp xúc với mỗi NB là biện pháp quan trọng nhất trong
  phòng ngừa NKBV. VST trước phẫu thuật cần loại bỏ cả hai phổ vi khuẩn vãng lai và
  định cư, do vậy cần áp dụng quy trình VST ngoại khoa.
  5

1. Bằng chứng lan truyền tác nhân gây bệnh qua bàn tay

• Lan truyền tác nhân nhiễm khuẩn từ NB này sang NB khác qua bàn tay NVYT
  cần một chuỗi các yếu tố, gồm: (1) Vi sinh vật (VSV) có trên da NB hoặc trên bề mặt
  đồ dùng, vật dụng xung quanh NB truyền vào tay NVYT; (2) Tiếp theo, NVYT không
  VST hoặc VST không đúng quy trình hoặc sử dụng hóa chất VST không thích hợp,
  (3) Cuối cùng, bàn tay bị ô nhiễm của NVYT phải tiếp xúc trực tiếp NB khác hoặc
  gián tiếp qua các dụng cụ, thiết bị sử dụng trên NB.
• Trong môi trường bệnh viện, mọi nơi bàn tay đụng chạm vào đều có vi khuẩn
  trên đó. Các tác nhân NKBV không chỉ có ở các vết thương nhiễm khuẩn, ở chất thải
  và dịch tiết của NB mà thường xuyên có trên da lành của NB. Lượng vi khuẩn (ví
  dụ: S. epiderminis, Proteus mirabilis, Klebsiella spp. và Acinetobacter spp.) có ở 1
  cm2 da lành của NB thay đổi từ 102 đến 106 vi khuẩn, nhiều nhất là ở vùng bẹn, vùng
  hố nách, vùng nếp khuỷu tay, bàn tay. Có 25% da người bình thường mang S.
  Aureus, da người mắc bệnh tiểu đường, NB lọc máu chu kỳ và người viêm da mãn
  tính có S. aureus định cư cao hơn. Các tác nhân gây bệnh này, đặc biệt là các chủng
  tụ cầu hoặc cầu khuẩn đường ruột có khả năng sống sót cao trong điều kiện môi
  trường khô, làm ô nhiễm quần áo, ga giường, đồ dùng cá nhân và bề mặt các phương
  tiện khác trong buồng bệnh.
• Trong quá trình chăm sóc NB, bàn tay NVYT thường xuyên bị ô nhiễm VSV
  có ở trên da NB cũng như ở bề mặt môi trường bệnh viện. Theo Lê Thị Anh Thư và cs
  (Bệnh viện Chợ Rẫy), lượng vi khuẩn trung bình có ở bàn tay NVYT là 5,4 log, cao
  nhất ở hộ lý, kế đến là bác sỹ và thấp nhất là điều dưỡng. Pittet D. và cs. (1999) đánh
  giá mức độ ô nhiễm bàn tay NVYT trực tiếp chăm sóc NB, số lượng vi khuẩn có ở
  các đầu ngón tay thay đổi từ 0 đến 300 đơn vị khuẩn lạc, trong đó trực khuẩn gram (-)
  chiếm 15% và tụ cầu vàng chiếm 11% các chủng vi khuẩn phân lập được. Thời gian
  thao tác càng dài thì mức độ ô nhiễm bàn tay càng lớn.
• Không VST trước khi chăm sóc NB là nguyên nhân quan trọng làm lan truyền
  NKBV. Các VSV có ở bàn tay ô nhiễm lan truyền trực tiếp sang NB thông qua các
  thực hành chăm sóc hoặc gián tiếp do bàn tay làm ô nhiễm các dụng cụ chăm sóc. Tại
  bệnh viện Bạch Mai, Nguyễn Việt Hùng và cs. đã nghiên cứu thấy bàn tay NVYT bị ô
  nhiễm trung bình: 1,65 log khuẩn lạc. Một số chủng vi khuẩn gây bệnh thường gặp
  gồm: A. baumannii, K. pneumoniae và S. aureus. Đáng chú ý, NVYT không thực hiện
  bất kỳ thực hành chăm sóc nào trong buồng bệnh có mức ô nhiễm bàn tay cao nhất
  (2,1 log). Nghiên cứu này càng khẳng định sự cần thiết phải VST thường xuyên, đặc
  biệt là VST trước khi vào buồng bệnh. Bàn tay NVYT là phương tiện lan truyền bệnh
  quan trọng trong các vụ dịch NKBV.

1. Mối liên quan giữa vệ sinh tay và nhiễm khuẩn bệnh viện

• VST làm giảm NKBV ở NB và NVYT. Nghiên cứu can thiệp điển hình của
  Semmelweis thực hiện năm 1847 cho thấy tỷ lệ tử vong ở sản phụ giảm từ 18% xuống
  5% sau ít tháng triển khai khử khuẩn tay bắt buộc bằng dung dịch chloride.
• Gần đây, nhiều nghiên cứu tại những khu vực lâm sàng khác nhau nhằm đánh giá
  hiệu quả phòng ngừa NKBV của thực hành VST thường quy đã cho thấy tỷ lệ NKBV
  giảm khi cải thiện tỷ lệ tuân thủ VST ở NVYT, đặc biệt ở những khu vực có nhiều thủ
  6
  thuật xâm nhập như cấp cứu, hồi sức tích cực, ngoại khoa, nhi khoa. Nhìn chung, thực
  hiện tốt VST làm giảm 30% – 50% NKBV.
  Tóm lại, bàn tay là phương tiện quan trọng làm lan truyền NKBV. VST giúp loại
  bỏ hầu hết VSV có ở bàn tay, do đó, có tác dụng ngăn ngừa lan truyền tác nhân nhiễm
  khuẩn từ NB này sang NB khác, từ NB sang dụng cụ và NVYT, từ vị trí này sang vị
  trí khác trên cùng một NB và từ NVYT sang NB. VST là biện pháp đơn giản và hiệu
  quả nhất trong phòng ngừa NKBV, đồng thời cũng là biện pháp bảo đảm an toàn cho
  NVYT trong thực hành chăm sóc và điều trị NB.

1. Tình hình tuân thủ vệ sinh tay ở nhân viên y tế

• Nhiều nghiên cứu trên thế giới cho thấy tỷ lệ tuân thủ VST ở NVYT thay đổi từ
  13% – 81%, tính chung là 40,5%. Tỷ lệ tuân thủ VST không đồng nhất giữa các khu
  vực lâm sàng, khu vực hồi sức cấp cứu thường cao hơn các khu vực khác. Tỷ lệ tuân
  thủ VST ở bác sỹ thấp hơn các nhóm NVYT khác.
• Tuân thủ VST trong các cơ sở KBCB ở nước ta hiện nay chưa tốt. Khảo sát tại
  10 bệnh viện năm 2005 cho thấy tỷ lệ tuân thủ VST ở NVYT là 13,4%. Trong những
  năm gần đây, tỉ lệ tuân thủ VST ở các cơ sở KBCB đã cải thiện đáng kể, dao động từ
  30% đến 40%.
• Có nhiều yếu tố ảnh hưởng tới tuân thủ VST ở NVYT gồm thiếu phương tiện,
  thiếu kiến thức, thiếu NVYT (quá tải), lạm dụng găng, thiếu kiểm tra giám sát và
  thiếu các biện pháp tạo dựng thói quen VST
• Trong rất nhiều yếu tố tác động tới tuân thủ VST không tốt ở NVYT thì lạm
  dụng găng và thói quen sử dụng một đôi găng để chăm sóc nhiều NB là yếu tố quan
  trọng. Vi khuẩn định cư ở NB có thể thấy ở 30% tay NVYT có mang găng khi chăm
  sóc NB. Các tác nhân gây bệnh xâm nhập vào tay NVYT qua các lỗ nhỏ ở găng hoặc
  khi tháo găng. Do vậy, mang găng không ngăn ngừa được ô nhiễm bàn tay và không
  thay thế được VST.
• Tác dụng không mong muốn của các hóa chất VST cũng là một nguyên nhân
  làm giảm tuân thủ VST ở NVYT. Trên thực tế rất ít NVYT bị viêm da dị ứng do hóa
  chất VST trừ khi sử dụng loại hóa chất VST chất lượng không tốt (xà phòng bột, dung
  dịch xà phòng hoặc cồn không được bổ sung chất làm ẩm và dưỡng da). Các chế
  phẩm VST chứa iodine hoặc chlorhexidine có nguy cơ kích ứng da cao hơn dung dịch
  VST chứa cồn.
• Các yếu tố ảnh hƣởng tới hiệu quả loại bỏ vi sinh vật trên tay
  VST giúp loại bỏ VSV có ở bàn tay. Theo Rotter (1999), VST bằng nước và xà
  phòng thường trong 30 giây loại bỏ được 1,8- 2,8 log vi khuẩn ở bàn tay. Đánh giá
  hiệu quả VST tại bệnh viện Bạch Mai (2007) cho thấy VST bằng xà phòng hoặc chà
  tay bằng dung dịch VST chứa cồn trong 30 giây có thể loại bỏ được > 90% vi khuẩn ở
  các đầu ngón tay NVYT. Hiệu quả loại bỏ VSV trên bàn tay của thực hành VST phụ
  thuộc vào một số yếu tố sau:
  5.1. Kỹ thuật vệ sinh tay
  VST không đúng quy trình sẽ không loại bỏ hết được VSV trên tay. Một số vị trí
  như đầu ngón tay, kẽ móng tay, kẽ ngón tay, mu ngón cái và mu bàn tay là những
  vùng NVYT thường bỏ quên không chà tay, do vậy đã không được tiếp xúc với hóa
  chất VST và VSV không được loại bỏ ở những nơi này. VST đúng quy trình giúp loại
  bỏ VSV ở bàn tay hiệu quả hơn. Nghiên cứu tại bệnh viện Bạch Mai (2007) cho thấy
  số lượng VSV ở tay NVYT thực hiện đúng kỹ thuật VST (0,2 log), thấp hơn so với
  NVYT thực hiện VST không đúng kỹ thuật (1,0 log).
  8
  5.2. Thời gian vệ sinh tay
  Thời gian VST ảnh hưởng tới mức độ loại bỏ vi khuẩn trên bàn tay. VST bằng
  nước và xà phòng thường trong 15 giây, lượng vi khuẩn giảm 0,6 log – 1,1 log, trong
  30 giây lượng vi khuẩn giảm 1,8 log- 2,8 log. Lượng vi khuẩn ở bàn tay giảm 3,5 log
  khi chà tay bằng dung dịch VST chứa cồn trong 30 giây; giảm 4 log – 5 log nếu chà
  tay trong 1 phút. Thực tế nghiên cứu tại Bệnh viện Bạch Mai, lượng vi khuẩn ở 5 đầu
  ngón tay NVYT sau VST ≥ 20 giây (0,7 log), giảm hơn nhóm VST < 20 giây (1,1
  log). Theo các khuyến cáo hiện nay, thời gian chà tay với hóa chất trong VST thường
  quy là 20 giây – 30 giây.
  5.3. Hóa chất vệ sinh tay
  Hiện nay có nhiều loại hóa chất VST có hiệu lực diệt khuẩn tốt đang được sử
  dụng rộng rãi trong các cơ sở y tế. Xét về mức độ loại bỏ VSV ở bàn tay, xà phòng
  thường là một hóa chất tốt; xà phòng khử khuẩn tốt hơn xà phòng thường và tốt nhất
  là chế phẩm VST chứa cồn. Tổ chức Y tế thế giới (WHO) khuyến khích NVYT khử
  khuẩn tay bằng dung dịch VST chứa cồn trong 20 giây – 30 giây với hầu hết thao tác
  chăm sóc, điều trị NB.
  5.4. Mang đồ trang sức và móng tay giả
  Vùng da ngón tay dưới chỗ mang nhẫn chứa nhiều VSV gây bệnh hơn vùng da
  không mang nhẫn. Mang nhẫn là yếu tố nguy cơ dẫn đến tình trạng mang trực khuẩn
  gram (-) và tụ cầu vàng. Số lượng vi khuẩn phân lập được trên tay phụ thuộc vào số
  lượng nhẫn mang trên tay. Nhiều nghiên cứu cũng cho thấy kẽ móng tay là nơi chứa
  nhiều VSV nhất trên bàn tay. Các hướng dẫn thực hành VST hiện nay khuyến cáo
  NVYT không để móng tay dài, không mang móng tay giả khi chăm sóc NB; không
  mang nhẫn và các đồ trang sức khác khi VST, đặc biệt khi VST ngoại khoa.
• Nội dung thực hành vệ sinh tay
• Phƣơng tiện vệ sinh tay
  1.1. Hóa chất vệ sinh tay
• Mọi hóa chất VST sử dụng trong y tế phải được Bộ Y tế cấp phép sử dụng. Các
  loại hóa chất VST thường được sử dụng hiện nay được mô tả chi tiết ở Phụ lục 1:
• Xà phòng thường: Dạng bánh hoặc dạng dung dịch không chứa tác nhân diệt khuẩn.
• Xà phòng khử khuẩn: Dạng dung dịch có chứa chloherxidine hoặc iodine.
• Dung dịch VST chứa cồn (isopropanol, ethanol, n-propanol hoặc kết hợp hai
  trong các thành phần này hoặc kết hợp với 1 chất khử khuẩn).
• Các hóa chất VST cần có chất làm ẩm da hoặc chất dưỡng da. Bình cấp hóa chất
  VST cần kín, có bơm định lượng tự động hoặc bằng cần gạt hoạt động tốt, có nhãn ghi rõ
  loại dung dịch VST và còn hạn sử dụng, được gắn tại các vị trí thuận lợi cho người sử
  dụng. Hạn chế sử dụng xà phòng dạng bánh, nếu sử dụng thì cần lựa chọn loại bánh nhỏ,
  để trong giá đựng có nắp đậy kín và có lỗ thoát nước.
  1.2. Bồn rửa tay
• Bồn rửa tay ngoại khoa: Rộng, thành cao, có vòi cấp nước tự động hoặc cần
  gạt, quanh bồn không để phương tiện, đồ vật khác.
  9
• Bồn rửa tay thường quy: Vòi cấp nước có cần gạt hoặc khóa vặn hoạt động tốt;
  bồn sạch, quanh bồn không để phương tiện, đồ vật khác.
  1.3. Nước rửa tay
• Nước rửa tay ngoại khoa: Nước vô khuẩn, ví dụ nước máy hoặc nước RO
  (Reverse Osmosis – thẩm thấu ngược) được khử khuẩn bằng tia cực tím hoặc được lọc
  qua màng siêu lọc.
• Nước rửa tay thường quy: Nước sạch (ví dụ nước máy đạt tiêu quy chuẩn Quốc
  gia về nước sinh hoạt QCVN 02: 2009/BYT được cấp qua vòi có khóa hoạt động tốt).
  1.4. Khăn lau tay
• Khăn lau tay cho rửa tay thường quy: Khăn sạch sợi bông hoặc khăn giấy sử
  dụng một lần. Nếu là khăn sợi bông, cần giặt khử khuẩn sau mỗi lần sử dụng, được
  đựng trong hộp cấp khăn kín tại mỗi điểm rửa tay.
• Khăn lau tay cho VST ngoại khoa: Khăn sợi bông được hấp tiệt khuẩn hoặc
  khăn giấy vô khuẩn dùng một lần. Khăn cần được đóng gói theo cơ số vừa đủ cho một
  ca phẫu thuật và được cấp cùng bộ áo choàng vô khuẩn trong buồng phẫu thuật. Nếu
  áp dụng quy trình VST ngoại khoa bằng dung dịch VST chứa cồn thì có thể sử dụng
  loại khăn giấy/khăn sợi bông sạch đựng trong thùng cấp khăn tại khu vực bồn rửa tay
  để lau khô tay trước khi chà tay bằng dung dịch VST chứa cồn.
  1.5. Trang bị phương tiện vệ sinh tay
• Phương tiện VST thường quy phải luôn có sẵn ở mọi buồng phẫu thuật, thủ
  thuật, mọi khu vực chăm sóc NB, khu hành chính, khu tiếp đón NB và các buồng vệ
  sinh. Tại các khu vực có nguy cơ lây nhiễm cao, các giường NB nặng, xe tiêm, xe thủ
  thuật, buồng phẫu thuật, thủ thuật cần được trang bị dung dịch VST tay chứa cồn. Các
  buồng thủ thuật, buồng hành chính, buồng NB nặng, khu tiếp đón NB và khu vệ sinh
  phải có bồn rửa tay.
• Tại mỗi bồn rửa tay thường quy, ngoài xà phòng thường rửa tay cần trang bị
  đồng bộ các phương tiện khác gồm quy trình rửa tay, khăn lau tay sử dụng một lần và
  thùng thu gom khăn đã sử dụng (nếu là khăn sợi bông sử dụng lại) hoặc thùng chất
  thải thông thường (nếu sử dụng khăn giấy dùng một lần).
• Phương tiện tại mỗi điểm VST ngoại khoa bằng xà phòng khử khuẩn gồm: (1)
  Bồn và nước rửa tay đạt chuẩn; (2) Dung dịch xà phòng chứa chlorhexidine 4%; (3) Bàn
  chải đánh kẽ móng tay tiệt khuẩn.
• Phương tiện tại mỗi điểm VST ngoại khoa bằng dung dịch VST chứa cồn gồm:
  (1) Bồn và nước rửa tay đạt chuẩn; (2) Dung dịch xà phòng thường; (3) Dung dịch
  VST chứa cồn; (4) Khăn lau tay sạch hoặc được hấp tiệt khuẩn; (5) Bàn chải đánh kẽ
  móng tay tiệt khuẩn.
  Nhìn chung, nên ưu tiên lựa chọn dung dịch xà phòng thường và cồn VST tay
  cho VST thường quy và ngoại khoa.
• Thời điểm vệ sinh tay thƣờng quy
• Mọi đối tượng trực tiếp chăm sóc NB cần rửa tay bằng nước và xà phòng
  thường hoặc chà tay bằng dung dịch VST chứa cồn vào những thời điểm sau (Phụ lục 2):
• Trước khi tiếp xúc trực tiếp với mỗi NB.
  10
• Trước khi thực hiện mỗi thủ thuật sạch/vô khuẩn.
• Ngay sau mỗi khi tiếp xúc với máu, dịch cơ thể.
• Sau khi tiếp xúc trực tiếp với mỗi NB.
• Sau tiếp xúc với bề mặt đồ dùng, vật dụng trong buồng bệnh.
• Ngoài ra, các thời điểm chăm sóc sau cũng cần VST:
• Khi chuyển từ chăm sóc bẩn sang chăm sóc sạch trên cùng người bệnh.
• Trước khi mang găng và sau khi tháo găng.
• Trước khi vào buồng bệnh và sau khi ra khỏi buồng bệnh.
• Mọi NVYT trong buồng phẫu thuật không trực tiếp động chạm vào NB (phụ
  mê, chạy ngoài, học viên…) phải VST trước khi vào buồng phẫu thuật. Trong buồng
  phẫu thuật, bất kỳ khi nào bàn tay chạm vào bề mặt thiết bị phương tiện phải VST
  ngay bằng dung dịch VST chứa cồn.
• NVYT khi làm việc trong buồng xét nghiệm cần tuân thủ nghiêm thời điểm 3
  và 5 về VST để phòng ngừa lây nhiễm cho bản thân.
• Kỹ thuật vệ sinh tay thƣờng quy
• Dù VST bằng xà phòng và nước hoặc chà tay bằng dung dịch VST chứa cồn
  cần thực hiện theo kỹ thuật 6 bước:
• Bước 1: Chà 2 lòng bàn tay vào nhau.
• Bước 2: Chà lòng bàn tay này lên mu bàn tay kia và ngược lại.
• Bước 3: Chà 2 lòng bàn tay vào nhau, miết mạnh các ngón tay vào các kẽ ngón.
• Bước 4: Chà mu các ngón tay này lên lòng bàn tay kia và ngược lại (mu tay để
  khum khớp với lòng bàn tay).
• Bước 5: Chà ngón cái của bàn tay này vào lòng bàn tay kia và ngược lại (lòng
  bàn tay ôm lấy ngón cái).
• Bước 6: Chà các đầu ngón tay này vào lòng bàn tay kia và ngược lại.
  Hình ảnh minh họa các bước VST được trình bày tại Phụ lục 3.
• Khi thực hiện quy trình VST thường quy cần lưu ý một số điểm sau:
• Lựa chọn đúng phương pháp VST: Nếu bàn tay nhìn rõ vết bẩn hoặc dính các
  dịch tiết của cơ thể phải VST bằng nước và xà phòng thường. Chà tay bằng dung dịch
  VST chứa cồn khi tay không trông rõ vết bẩn, sau tháo bỏ găng hoặc khi thăm khám
  giữa các NB.
• Lấy đủ 3ml -5 ml dung dịch VST cho mỗi lần VST.
• Tuân thủ đúng kỹ thuật VST. Chà tay cùng hóa chất VST theo đúng trình tự từ
  bước 1 tới bước 6, mỗi bước chà 5 lần để bảo đảm hóa chất tiếp xúc đều trên toàn bộ
  bề mặt bàn tay. Trường hợp chà tay bằng dung dịch VST chứa cồn, nếu chà đủ 6 bước
  mà tay chưa khô thì lặp lại các bước cho tới khi tay khô. Trường hợp VST bằng nước
  và xà phòng thì trước khi lấy dung dịch xà phòng cần mở vòi nước và làm ướt bàn
  tay; sau khi kết thúc 6 bước chà tay cần rửa lại tay dưới vòi nước để loại bỏ hoàn toàn
  hóa chất trên tay, lau khô tay bằng khăn sạch, khóa vòi nước bằng khăn vừa sử dụng,
  thải bỏ khăn vào thùng thu gom khăn.
  11
• Tuân thủ đúng thời gian VST: Thời gian chà tay với hóa chất VST theo quy
  trình 6 bước phải đạt từ 20 giây-30 giây.
• Không rửa lại tay bằng nước và xà phòng sau khi đã chà tay bằng dung dịch
  VST chứa cồn.
• Tránh làm ô nhiễm lại bàn tay sau VST: Sử dụng nước sạch để rửa tay, sử
  dụng khăn sợi bông/khăn giấy sạch dùng 1 lần để lau khô tay, sử dụng khăn đã dùng
  lau khô tay để đóng vòi nước. Không dùng một khăn lau tay chung cho nhiều lần rửa
  tay.
• Không sử dụng máy sấy tay để làm khô tay. Xem xét lựa chọn loại găng tay
  không có bột talc để thuận lợi cho việc khử khuẩn tay bằng dung dịch VST chứa cồn.
• Vệ sinh tay ngoại khoa
• Mọi thành viên tham gia phẫu thuật (gồm phẫu thuật viên, phụ mổ và nhân viên
  gây mê tiếp xúc trực tiếp NB) phải VST ngoại khoa trước khi vào buồng phẫu thuật.
• Áp dụng một trong hai phương pháp: VST ngoại khoa bằng dung dịch xà
  phòng khử khuẩn hoặc VST ngoại khoa bằng dung dịch VST chứa cồn. Quy trình
  VST ngoại khoa theo 2 phương pháp được trình bày chi tiết trong Phụ lục 4.
• Không áp dụng đồng thời cả 2 phương pháp, vừa rửa tay bằng dung dịch xà
  phòng khử khuẩn, vừa chà tay bằng dung dịch VST chứa cồn vì làm tăng chi phí và
  tăng nguy cơ kích ứng da tay.
• Khi thực hiện VST ngoại khoa cần chú ý:
• Không để móng tay dài, tháo bỏ đồ trang sức trên tay, mang trang phục quy định
  riêng cho khu phẫu thuật (quần áo, mũ, khẩu trang, dép/bốt) trước khi VST ngoại khoa.
• Chà toàn bộ tay theo trình tự từ bàn tay lên tới cổ tay, cẳng tay và khuỷu tay.
  Trong thời gian chà tay, luôn giữ bàn tay theo hướng lên trên để nước chảy từ bàn tay
  xuống khuỷu tay.
• Thời gian chà tay với dung dịch xà phòng khử khuẩn chứa chlorhexidine 4%
  hoặc dung dịch VST chứa cồn tối thiểu 3 phút.
• Không sử dụng bàn chải để chà lên da bàn tay tới khuỷu tay. Nếu thấy kẽ
  móng tay nhìn rõ vết bẩn thì có thể sử dụng bàn chải đã hấp tiệt khuẩn để đánh kẽ
  móng tay và chỉ đánh kẽ móng tay với ca phẫu thuật đầu tiên trong ngày.
• Lau khô toàn bộ bàn tay, cẳng tay tới khuỷu tay bằng khăn vô khuẩn. Trường
  hợp VST ngoại khoa bằng dung dịch VST chứa cồn thì có thể sử dụng khăn sạch để
  lau khô tay sau khi rửa tay bằng dung dịch xà phòng thường. Không sử dụng máy sấy
  tay để làm khô tay.
• Không khử khuẩn tay bằng cách ngâm tay vào chậu dung dịch cồn khử khuẩn.
  Chỉ sử dụng dung dịch VST chứa cồn đã được cấp phép sử dụng lấy từ bình cấp có
  bơm định lượng tự động hoặc cần gạt tay để chà tay.
• Chỉ cần thực hiện VST ngoại khoa cho ca phẫu thuật đầu tiên. Với những ca
  phẫu thuật kế tiếp thực hiện tại cùng khu phẫu thuật thì chỉ cần thay găng và thực hiện
  các bước chà tay bằng dung dịch VST chứa cồn trong qui trình VST ngoại khoa.
  Trường hợp tay dây nhiều bột talc, dây máu/dịch cơ thể hoặc các chất ô nhiễm khác
  nhìn thấy được thì phải VST ngoại khoa lại đầy đủ theo các bước đã quy định.
  12
• Sử dụng găng tay liên quan tới vệ sinh tay
• Khi chăm sóc NB không mắc bệnh nhiễm trùng hoặc không đang trong tình
  trạng cách ly và bàn tay NVYT không bị tổn thương hoặc viêm da, NVYT không
  được mang găng tay trong một số thực hành thông thường sau:
• Khám bệnh.
• Cho ăn.
• Lấy mạch, nhiệt độ, huyết áp.
• Thay đồ vải cho NB (trừ khi thu gom đồ vải có dính máu, dịch cơ thể và
  chất thải).
• Tiêm bắp, tiêm trong da, dưới da.
• Viết hồ sơ bệnh án, viết và cầm giấy xét nghiệm, đánh máy tính, nghe điện
  thoại, vận chuyển NB.
• Đi từ buồng bệnh này sang buồng bệnh khác, từ khoa này sang khoa khác.
• Khuyến khích không mang găng tay khi thực hiện một số chăm sóc sạch/vô
  khuẩn (tiêm truyền, lấy máu, thay băng…) nếu bản thân NVYT thấy không có khả
  năng bị phơi nhiễm với máu/dịch tiết của cơ thể.
• Khi trong buồng phẫu thuật, NVYT không tiếp xúc trực tiếp NB (phụ mê, chạy
  ngoài, sinh viên) không được mang găng tay (trừ khi có thực hành phải tiếp xúc với
  máu/dịch cơ thể). Khi thực hiện xong thao tác phải tháo găng ngay và VST bằng dung
  dịch VST chứa cồn. Không sử dụng một đôi găng để làm nhiều nhiệm vụ khác nhau
  trong buồng phẫu thuật.
• Không sử dụng một đôi găng tay để chăm sóc cho nhiều NB.
• Không sử dụng lại găng tay bằng cách chà tay ngoài găng bằng dung dịch VST
  chứa cồn để tiếp tục chăm sóc cho NB khác.
• Xem xét lựa chọn loại găng tay phẫu thuật không có bột talc để thuận lợi cho
  việc VST ngoại khoa bằng dung dịch VST chứa cồn giữa các ca phẫu thuật hoặc khi
  phải thay găng trong quá trình phẫu thuật.
• Đánh giá và xử trí tác dụng phụ liên quan tới hóa chất vệ sinh tay
• NVYT khi có biểu hiện khô da tay, dị ứng, kích ứng với hóa chất VST làm ảnh
  hưởng tới việc tuân thủ VST của NVYT cần thông báo bằng văn bản tới khoa KSNK.
  Khoa KSNK có trách nhiệm kiểm tra, đánh giá mức độ biểu hiện không mong muốn
  và đề xuất lựa chọn loại hóa chất VST thích hợp.
• Mỗi khi sử dụng chế phẩm VST mới, cơ sở KBCB cần đánh giá tác dụng phụ
  của chế phẩm đó theo phiếu đánh giá tác dụng không mong muốn của hóa chất VST
  (Phụ lục 5). Những chế phẩm VST có tỷ lệ tác dụng không mong muốn cao thì không
  được đưa vào sử dụng trong cơ sở KBCB.
• Tập huấn, đào tạo và truyền thông về vệ sinh tay
• Hằng năm mọi NVYT, đặc biệt là NVYT mới tuyển dụng và học viên y cần
  được hướng dẫn, đào tạo thực hành VST. Nội dung đào tạo VST cho NVYT được tóm
  tắt ở Bảng 2.
• NB và người nhà NB cần được hướng dẫn thời điểm và kỹ thuật VST.
  13
• Tờ quy trình, chỉ định VST cần được treo ở mọi điểm VST và khu vực hành
  chính của các khoa, phòng.
• Hằng năm, cơ sở KBCB cần tổ chức tháng tăng cường VST trong toàn cơ sở
• Kiểm tra, giám sát công tác vệ sinh tay
• Cơ sở KBCB cần thường xuyên kiểm tra, giám sát công tác VST trong toàn
  bệnh viện và ở những khu vực có nguy cơ cao NKBV. Những nội dung chính liên
  quan tới kiểm tra, giám sát công tác VST cần bao gồm:
• Giám sát phương tiện VST: Căn cứ vào nội dung 1 “Phương tiện VST” của
  Hướng dẫn này để xây dựng nội dung giám sát về loại phương tiện được sử dụng, chất
  lượng phương tiện, tính thích hợp, sẵn có của phương tiện VST và các phương tiện
  giáo dục, truyền thông VST được trang bị. Nhằm đảm bảo luôn có sẵn phương tiện
  VST tại mọi nơi chăm sóc NB, nội dung giám sát này cần được thực hiện định kỳ
  hằng quý và khi cần.
• Giám sát tuân thủ thời điểm VST và sử dụng găng: Căn cứ vào nội dung 2 và 5
  “Thời điểm VST thường quy” và “Sử dụng găng tay liên quan tới VST” của Hướng
  dẫn này để triển khai giám sát tuân thủ thời điểm VST thường quy và sử dụng găng ở
  NVYT, NB và người nhà NB. Sử dụng mẫu phiếu giám sát tại Phụ lục 6 để giám sát
  tuân thủ VST. Các phương pháp giám sát có thể được áp dụng gồm giám sát trực tiếp,
  giám sát qua camera, giám sát gián tiếp qua lượng hóa chất được sử dụng. Giám sát
  cần được thực hiện tối thiểu hằng tháng ở mọi khoa lâm sàng.
• Giám sát tuân thủ kỹ thuật VST: Căn cứ vào nội dung 3, 4 và 5 “Kỹ thuật
  VST thường quy” và “VST ngoại khoa” của Hướng dẫn này để thực hiện giám sát
  14
  tuân thủ các bước VST thường quy và VST ngoại khoa ở NVYT, tuân thủ thời gian
  VST, giám sát việc lựa chọn phương pháp VST thích hợp và giám sát tuân thủ các
  quy định khác về VST như: mang đồ trang sức, để móng tay dài, mang móng tay
  giả… Nội dung giám sát này cần được tiến hành hằng quý ở mọi khoa trong cơ sở KBCB.
• Giám sát các tác dụng không mong muốn của hóa chất VST theo Phụ lục 5
  “Đánh giá tác dụng không mong muốn của hóa chất VST” của Hướng dẫn này.
• Giám sát kiến thức, thái độ VST ở NVYT: Được thực hiện trước và sau các
  khóa tập huấn, đào tạo thực hành VST, đánh giá định kỳ hằng năm ở những đối tượng
  có tỷ lệ tuân thủ VST thấp và ở mọi NVYT mới tuyển dụng.
• Thông báo kết quả kiểm tra, giám sát:
• Kết quả kiểm tra, giám sát cần được thông báo tới NVYT và Lãnh đạo đơn vị
  được giám sát ngay sau mỗi buổi giám sát.
• Định kỳ hằng tháng, hằng quý khoa KSNK cần tổng kết, phân tích và thông
  báo kết quả kiểm tra, giám sát tới Hội đồng KSNK, Lãnh đạo bệnh viện và Lãnh đạo
  các khoa/phòng trong toàn bệnh viện.
• Khắc phục những vấn đề tồn tại phát hiện qua kiểm tra, giám sát: Những nội
  dung chưa tốt cần có kế hoạch khắc phục ngay nhằm đạt mục tiêu chương trình VST.
• Xây dựng kế hoạch và đánh giá chƣơng trình vệ sinh tay
• Hằng năm, các cơ sở KBCB cần xây dựng kế hoạch triển khai chương trình
  VST. Kế hoạch cần nêu rõ mục tiêu, nội dung, các biện pháp tăng cường, trách nhiệm
  của từng thành viên liên quan. Bản kế hoạch cần được Hội đồng KSNK và Giám đốc
  phê duyệt.
• Hằng quý, các cơ sở KBCB cần tổ chức đánh giá và sơ kết chương trình VST.
  Nội dung và tiêu chí đánh giá theo Phụ lục 7.
• Hằng năm, các cơ sở KBCB cần tổng kết, đánh giá toàn diện công tác VST và
  áp dụng các biện pháp hành chính, thi đua khen thưởng nhằm khuyến khích mọi đối
  tượng trong đơn vị thực hiện đúng hướng dẫn VST, tạo môi trường an toàn VST.